Στο προηγούμενο άρθρο μιλήσαμε για την αυτοπεποίθηση και για τους τρόπους που μπορούμε να την ενισχύσουμε. Στο παρόν άρθρο θα μιλήσουμε για μια πολύ σημαντική έννοια, το άγχος, το οποίο πολλές φορές σχετίζεται άμεσα με την αυτοπεποίθηση του αθλητή.
Τι ακριβώς όμως είναι το άγχος;
Πολύ συχνά ακούμε να χρησιμοποιείται η έννοια αυτή με διάφορους τρόπους για να δικαιολογήσει αρνητικά αποτελέσματα σε αγώνες.
Άγχος, λοιπόν, είναι μια αρνητική συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει συναισθήματα ανησυχίας, νευρικότητας και φόβου, τα οποία δημιουργούν κινητοποίηση και διέγερση του σώματος (αυξημένη καρδιακή συχνότητα, γρήγορη αναπνοή κ.α.). Οι αθλητές όλων των επιπέδων αργά ή γρήγορα αισθάνονται κάποια πίεση η οποία μπορεί να προέρχεται από τα σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντος, από τις καταστάσεις που αντιμετωπίζουν ή από την ίδια την προσωπικότητα τους. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ψυχολογικά ισχυρών (mental tough) αθλητών είναι η δυνατότητα τους να διαχειρίζονται τις διαφορετικές πηγές πίεσης, να τις μεταφράζουν ως πηγές πρόκλησης, να κινητοποιούνται και να προσπαθούν να επιτύχουν τον στόχο τους.
Ένας μεγάλος αθλητής του παρελθόντος ο John McEnroe αναφέρει στο βιβλίο του:
“Παλιά δεν το έλεγα σε κανένα, αλλά στο πρώτο μου Wimbledon το 1977 κατάλαβα ότι έχω την δυνατότητα να γίνω ο καλύτερος παίκτης του κόσμου στο τένις. Την πεποίθηση μου αυτή άρχισα να την επιβεβαιώνω καθώς ανέβαινα στην παγκόσμια κατάταξη, αλλά στην συνέχεια δημιουργήθηκε το πρόβλημα ότι ο οποιοσδήποτε αντίπαλος που αντιμετώπιζα ήταν κάποιος ο οποίος δεν θα έπρεπε να χάσω. Το άγχος που αισθανόμουν κάνοντας αυτήν την σκέψη ήταν ακατανόητα”.
Από την μαρτυρία αυτή παρατηρούμε ότι οι αρνητικές σκέψεις, ιδίως όταν έχουν μεγάλη συχνότητα, δημιουργούν άγχος στον αθλητή το οποίο μετά χρειάζεται συστηματική δουλειά για να μπορέσει να το ξεπεράσει.
Ο Rafael Nadal συμφωνώντας με την άποψη του McEnroe αναφέρει: “Η ήττα δεν είναι ο εχθρός μου, αλλά ο φόβος της ήττας είναι ο εχθρός μου”.
Παρόμοια ο Novak Djokovic αναφέρει: “Στο τέλος της ημέρας με αυτόν που παλεύεις περισσότερο είναι ο εαυτός σου. Το τένις είναι ένα πνευματικό παιχνίδι, όλοι είναι καλά γυμνασμένοι και έχουν καλά χτυπήματα. Αν όλοι εκπαιδεύαμε το μυαλό μας όσο εκπαιδεύουμε και το σώμα μας πιστεύω ότι θα φτάναμε στο μέγιστο των δυνατοτήτων μας. Δεν θα μάθουμε ποτέ μέχρι που μπορούμε να φτάσουμε αν δεν έχουμε την νοοτροπία ότι συνέχεια πρέπει να εξελισσόμαστε και να προοδεύουμε. Πιστεύω στην δύναμη του μυαλού και στην νοερή απεικόνιση, στοιχεία τα οποία είναι ένα μεγάλο μέρος της καθημερινής μου προπόνησης”
Συνεπώς, όλοι οι μεγάλοι αθλητές παραδέχονται την ύπαρξη του άγχους στην καθημερινή τους ζωή και στους αγώνες τους. Η διαφορά που τους διακρίνει από τους υπόλοιπους που βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο είναι ή δυνατότητα τους να διαχειρίζονται τα συναισθήματα τους και να μετατρέπουν την πιθανή πίεση που αισθάνονται σε κινητήρια δύναμη που τους βοηθάει να αποδίδουν καλύτερα. O Ναδάλ αναφέρει: “πριν από όλους τους τελικούς είμαι πάντα νευρικός, αλλά προσπαθώ να κάνω το καλύτερο σκεφτόμενος μόνο τον κάθε πόντο και το κάθε χτύπημα χωρίς να σκέφτομαι το τελικό αποτέλεσμα αν θα κερδίσω ή θα χάσω ή αν θα πάρω το κύπελλο. Αυτό προσπαθώ να κάνω πάντα όταν είμαι νευρικός”
Σε αυτό το σημείο είναι χρήσιμο να εξετάσουμε τις πιθανές πηγές πίεσης που αντιμετωπίζουν οι αθλητές.
Πηγές πίεσης
- Σημασία του τουρνουά. Όσο πιο σημαντικό είναι το τουρνουά, συνήθως, τόσο περισσότερος κόσμος το παρακολουθεί και τόσο μεγαλύτερη πίεση δημιουργείται στους αθλητές.
- Αβεβαιότητα. Όταν ο αθλητής δεν αισθάνεται σίγουρος για το αποτέλεσμα ή για την απόδοση του, θα αισθανθεί πίεση.
- Ο εαυτός μας. Οι αρνητικές ή οι θετικές σκέψεις του αθλητή μπορούν να μετατρέψουν την πίεση είτε σε άγχος, είτε σε κινητήρια δύναμη αντίστοιχα. Ο βαθμός της τελειομανίας του αθλητή θα επηρεάσει και αυτή το μέγεθος της πίεσης που αισθάνεται ο αθλητής. Υπάρχουν τελειομανείς αθλητές που ποτέ δεν είναι ευχαριστημένοι με την απόδοση τους και συνεπώς και με τον εαυτό τους. Οι αθλητές αυτοί θα βιώνουν πάντα αυξημένο άγχος και ποτέ δεν θα είναι χαρούμενοι με την απόδοση τους.
- Η αυτοπεποίθηση μας. Η πίστη στις δυνατότητες μας ότι μπορούμε να ανταπεξέλθουμε στις δυσκολίες του αγώνα είναι πολύ σημαντική για να διαχειριστούμε την πίεση του αγώνα. Συνήθως όσο πιο χαμηλή αυτοπεποίθηση έχουμε τόσο περισσότερο άγχος θα βιώνουμε πριν και κατά την διάρκεια των αγώνων.
- Γνώμη των άλλων. Η γνώμη των σημαντικών προσώπων για την απόδοση μας ή την αξία μας γενικότερα μπορεί να μας επηρεάσει είτε θετικά και να μας κινητοποιήσει, είτε αρνητικά και να μας δημιουργήσει άγχος, φόβο και αμφιβολία για το πως θα αποδώσουμε.
Συμπερασματικά ο κάθε αθλητής αντιμετωπίζει τις παραπάνω πηγές πίεσης με διαφορετικό τρόπο. Για κάποιον αθλητή κάποια πηγή πίεσης μπορεί να του δημιουργεί άγχος και να αποδίδει χειρότερα, ενώ για κάποιον άλλον που διαχειρίζεται την κατάσταση πιο σωστά να κινητοποιείται και να αποδίδει καλύτερα.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι πολλά παγκόσμια ρεκόρ στον στίβο ή εξαιρετικές αποδόσεις στο τένις γίνονται σε σημαντικούς αγώνες όπου υπάρχει πολύς κόσμος και συνεπώς αυξημένη πίεση.
Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του άγχους είναι ότι πολλές φορές δεν το αντιλαμβανόμαστε ότι το έχουμε. Είναι λοιπόν χρήσιμο να αναφέρουμε τα συμπτώματα του άγχους, ώστε να τα αναγνωρίζουμε και να είμαστε πιο προετοιμασμένοι. Ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει τα διάφορα συμπτώματα του άγχους. Ένας αθλητής μπορεί να εμφανίζει ένα ή περισσότερα από αυτά.
| Κρύα και αδέξια χέρια | Καρδιά που χτυπάει πολύ γρήγορα | Καλύτερη απόδοση σε μη αγωνιστικές καταστάσεις | Συνεχώς αρρωσταίνουμε |
| Στεγνό στόμα | Υπερβολική εφίδρωση | Συχνή ανάγκη για τουαλέτα | Αρνητικός αυτοδιάλογος |
| Αισθανόμαστε άρρωστοι | Ανακάτεμα στο στομάχι | Αδυναμία συγκέντρωσης | Θολή ματιά |
| Σφιχτοί μύες | Δυσκολία στο να κοιμηθούμε | Βαριά αναπνοή | Πονοκέφαλος |
Όπως παρατηρούμε από τον πίνακα το άγχος πέραν των σωματικών συμπτωμάτων που το συνοδεύουν επιδρά αρνητικά στην συγκέντρωση, αλλά και στον τρόπο που σκεφτόμαστε.
Στο επόμενο άρθρο θα αναφερθούμε στους τρόπους διαχείρισης του άγχους και θα χρησιμοποιήσουμε ένα απλό ερωτηματολόγιο για να αξιολογήσουμε πόσο καλοί είμαστε στην διαχείριση του.
Συμεών Σιωμόπουλος – symeons@gmail.com
Σύντομο βιογραφικό
Ο Δρ Συμεών Σιωμόπουλος είναι καθηγητής φυσικής αγωγής (Τ.Ε.Φ.Α.Α. Αθήνας), Σύμβουλος Αθλητικής Ψυχολογίας [διδακτορικό στο τμήμα Ψυχολογίας του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και Masters (M.Sc) στην Αθλητική Ψυχολογία στο πανεπιστήμιο Miami, OHIO, U.S.A.].
Έχει κάνει παρουσιάσεις σε εθνικά και διεθνή συνέδρια. Έχει το επαγγελματικό δίπλωμα της Αμερικανικής Ένωσης Προπονητών Τένις (PTR, Chicago, 2001). Έχει συνεργαστεί ως Σύμβουλος Αθλητικής Ψυχολογίας με αθλητές πολλών αθλημάτων (ποδοσφαίρου, τένις, καλαθοσφαίρισης, βόλεϊ, ιστιοσανίδας, καράτε, γκολφ, ενόργανης γυμναστικής) και κυρίως με αθλητές του τένις.
Υπήρξε σύμβουλος αθλητικής ψυχολογίας της Ομοσπονδίας Αντισφαίρισης (2007) και έχει συνεργαστεί με τους μεγαλύτερους ομίλους τένις στην Αττική (Αθηνών, Ψυχικού, Φιλοθέης, Ηλιούπολης, Παπάγου, Χολαργού).
Υπήρξε σύμβουλος αθλητικής ψυχολογίας στην σχολή Bollettieri, FL (στα αθλήματα τoυ τένις, ποδοσφαίρου, καλαθοσφαίρισης, γκολφ, baseball, hockey) και είναι προπονητής αθλητών υψηλού επιπέδου (άνδρας με καλύτερη παγκόσμια κατάταξη ATP 115, κορίτσι με καλύτερη ευρωπαϊκή κατάταξη No7 κάτω των 16 ετών και αγόρι με καλύτερη πανελλήνια κατάταξη Νο1).
Ο Δρ Σιωμόπουλος υπήρξε αθλητής του τένις στην Ελλάδα και μέχρι τα 18 του χρόνια βρισκόταν στις πρώτες 8 θέσεις της κατάταξης. Τα τελευταία τρία χρόνια εργάζεται ως επικεφαλής προπονητής στην ακαδημία τένις του Αμερικανικού Κολεγίου της Ελλάδος.
